ජනවරම අහිමි කර ගත් පාර්ලිමේන්තුවට අලුතින් නියෝජිතයන් තෝරා ගැනීමට මහා මැතිවරණයක් නොවැම්බර් 14 පැවැත්වීමට නියමිතය. නමවැනි විධායක ජනාධිපති තෝරා ගැනීම සඳහා පැවති ඡන්ද විමසීම සාමකාමී ව අවසන් කිරීමට හැකිවීම ලාංකික පුරවැසියන්ගේම ජයග්‍රහණයකි. ඡන්ද විමසීමට ආසන්නව තිබිය දී රජයේ සේවකයන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීම, ගොවි ණය කපා හැරීම වැනි මැතිවරණ නීති රීතිවලට නොගැළපෙන ඡන්දදායකයන් දිනා ගැනීමේ උත්සාහයන් තිබුණ ද ඒවා අවසාන ප්‍රතිපලය කෙරේ දැඩි බලපෑමක් කළ බවක් නොපෙනේ. ඡන්ද විමසීම නිරීක්ෂණයට යුරෝපා සංගමයෙන් සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රටවලින් පැමිණි නියෝජිතයන් ද සම්පූර්ණ ක්‍රියාදාමය නිදහස්ව සාධාරණව පැවැත් වූ බවටත් ජාත්‍යන්තර නීතිවලට අනුකූල බවටත් සහතිකයක් ද ලබා දුන්හ.

ඔවුන් ගේ නිරීක්ෂණය අගය කළ යුතු වුවත් මෙම නිරීක්ෂකයන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සම්ප්‍රදායන් අගය කරන අය ද යන්නත් විමසිය යුතු වැදගත් කරුණකි. යුරෝපා සංගමය සහ බ්‍රිතාන්‍යය අනෙකුත් බටහිර රටවල් මෙන් මානව අයිතිවාසිකම් සහ අන්තර්ජාතික නීතිය ගැන පළ කරන අදහස් ලංකාව වැනි තුන්වැනි ලෝකයේ රටවලට පමණක් සීමා කරන උතුම් සංකල්පයන් ය. යුක්‍රේනයේ යුද්ධය ගැන දැඩි ආක්‍රමණශීලී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරන මෙම රටවල් එම ප්‍රශ්නය අවි බලයෙන්ම විසඳා ගැනීම ට අවශ්‍ය පියවර සියල්ල ගැනීමට සූදානම් ය. ඒ වෙනුවෙන් සමස්ත ලෝකයම විනාශයට පත්කරවන න්‍යෂ්ටික යුද්ධයක් පවා සාධාරණය කරති.

එමෙන්ම ඊශ්‍රායෙලය පලස්තීනයේ කරන ජන ඝාතනය ද මෙම රටවල් නිහඬව අනුමත කරති. පලස්තීනයේ සිදු කරන මිලෙච්ඡ ප්‍රහාරවලට විරෝධය දක්වන එම රටවල වැසියන්ට එරෙහිය මර්ධය යොදවති. පලස්තීනයේ ජනතාවට සහාය දක්වන ආයතනවලට සම්බාධක පැනවීම ද තුන්වැනි ලෝකයේ මානව අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් කිඹුල් කඳුළු හෙළන මෙම දේශපාලකයන්ට ලැජ්ජාවට කරුණක් නොවේ. ඒ වෙනුවට ජනඝාතකයන්ට අවශ්‍ය අවි ආයුධ සහ බෝම්බ පහසු මිලට ලබා දීම ද එම රටවල් “මානව අයිතිවාසිකම්” රැක ගැනීමට ගන්නා උත්සායකි.

මෙවැනි දේශපාලකයන් අපේ රටේ ඡන්ද විමසීම නිරීක්ෂණයට සුදුසුවන්නේ කුමන නිර්ණායකය අනුව ද යන්න මැතිවරණ කොමිසම ජනතාවට පැහැදිලි කළ යුතුය. මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය නිරීක්ෂණය නොකළ යුතුයැයි මින් අදහස් වන්නේ නැත. කළ යුත්තේ ඇත්තෙන්ම ඒ සඳහා සුජාත භාවයක් අත්කර ගත් පුද්ගලයන් හා ආයතන යොදවා ගැනීමය. එවැනි අය සොයා ගැනීමට නොහැකිනම් මහජන මුදල් අපතේ යැවීම නතර කිරීම වඩාත් සුදුසුය. ඒ නිරීක්ෂණය සඳහා යොදවන මුදල් ද මැතිවරණ වියදමක් වන නිසාය.

කෙසේ වුවත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයක මහජන නියෝජිතයන් තෝරා පත් කර ගැනීම සඳහා ඡන්ද විමසීම හැර වෙනත් විකල්පයක් නැති නිසා එහි ඇති අඩුපාඩු සහ දුර්වලකම් ගැන මහජන අවධානය යොමු කිරීම වැදගත්ය. එය දේශීය හෝ විදේශීය නිරීක්ෂකයන් යොදවා ගැනීමෙන් සම්පූර්ණ වන්නේ නැත. වඩාත් වැදගත් වන්නේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම රහසිගත වුවද මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය විවෘත හා පාරදෘශ්‍ය වීමය.

ඡන්ද විමසීමක් සඳහා වැය වන මුදල් ද සුළුපටු නොවේ. මෙවර පාර්ලිමේන්තු ඡන්ද විමසීම සඳහා රුපියල් බිලියන 11ක් වැය වන බව මැතිවරණ කොමිසම පවසන අතර එම මුදල භාණ්ඩාගාරයෙන් ලබා දීමට නව ජනාධිපති අනුමැතිය ලබා දී ඇතැයි ද පවසයි. රටේ සිදුවන වෙනත් ගනුදෙනුවල පරිමාණය අනුව බිලියන 11ක් යන්න බරපතළ මුදලක් නොවන සේ පෙනුන ද මදක් විමසිල්ලෙන් බලන විට කෙනෙකු විශ්මයට පත් කරවන තරම් ය. මැතිවරණ කොමිසම නිකුත් කළ වාර්තා අනුව 2020 පාර්ලිමේන්තු ඡන්ද විමසීම සඳහා වැය වී ඇති මුදල බිලියන 10 කි. 2020 මහා මැතිවරණයේ දී සුදුසකම් ලත් ඡන්ද දායකයන් සංඛ්‍යාව 16,263,885 සමග මෙම මුදල සැසඳීමේ දී එක ඡන්ද දායකයෙකු වෙනුවෙන් වැය කර ඇති මුදල රු. 676 කට අසන්න මුදලකි. ඡන්දයෙන් තෝරා පත් කර ගන්නේ නියෝජිතයන් 225 ක් නිසා එක නියෝජිතයෙකු තෝරා ගැනීමට වැය වන මුදල රු. දශලක්ෂ 44කට වඩා වැඩිය. මෙවර ඡන්දදායකයන්ගේ සංඛ්‍යාව 2020 ට වඩා වැඩි නිසා එක නියෝජිතයෙකු තෝරා ගැනීම සඳහා වැය වන මුදල රු. දශ ලක්ෂ 48කට වඩා වැඩි විය හැකිය. පොරපිටියට එක්වන එක් එක් අපේක්ෂකයා වැය කරන මුදල ද මීට එකතු කළ විට රටේ අයවැයෙන් ආරක්ෂාව හෝ අධ්‍යාපනය සඳහා වැය කරන මුදලටත් වඩා වැඩිය. ගණන් බැලිය යුතු තවත් පිරිවැයක් වන්නේ තේරී පත්වන මහජන නියෝජිතයන් නඩත්තු කිරීමට වැටුප්, කාර්ය මණ්ඩල දිමනා, ප්‍රවාහන දිමනා වැනි නොයෙකුත් පහසුකම් සඳහා කරන වියදම් ය.

මෙම වැය කරන මුදල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයක් පවත්වා ගැනිම සඳහා කළ යුතු අත්‍යවශ්‍ය වියදමක්යැයි තර්ක කළ හැකිය. එහෙත් එම වියදම් සාධාරණීය කළ හැකි වන්නේ මෙසේ තෝරා ගන්නා නියෝජිතයන් මහජන දේපොළ ආරක්ෂා කිරීමට සහ රටේ අභිවෘද්ධියට ඇප කැපවීමෙන් වැඩ කරන්නේනම් පමණි. නිදහසින් පසු ගත වූ වසර හැත්තෑහයක කාල සීමාව සැලකිල්ලට ගන්නේනම් මහජන නියෝජිතයන්ගේ සේවයේ ශුද්ධ ප්‍රතිපලය වන්නේ රට බංකොළොත් වීමය.

එසේ වූයේ මහජන නියෝජිතයන්ගේ අකාර්යක්ෂමතාවට අමතරව දිනෙන් දින වර්ධනය වු වංචාව, හොරකම සහ දූෂණයයි. රජයේ ආදායම විවිධ උපායමාර්ගවලින් සොරාකෑම නිසා රජය පවත්වා ගැනීම ට දේශීය හා විදේශීය වශයෙන් ණය ගන්නා ලදී. 2021 වසර වන විට ණය පොලි ගෙවීමට පමණක් රජයේ ආදායමෙන් සියයට 77ක් වෙන් කිරීමට සිදු විය. 2024 වසරේ අයවැය ප්‍රතිපාදනවලින් සියයට 37.7ක්ම වෙන් කෙළේ පොලී ගෙවීම සඳහාය. මෙම ව්‍යසනයට වගකිව යුත්තේ කවුද? ගාලු මුවදොර අරගලකරුවන් 225ම එපා කීවේ මෙය දේශපාලකයන්ගේ වැරැද්දක් නිසා ය.

රටේ පුරවැසියන් ඇසිය යුතු මූලික ප්‍රශ්නය අලුතින් 225ක් තෝරා පත් කර ගැනීමෙන් මෙම ව්‍යසනයෙන් ගොඩ ඒමට හැකි වන්නේ ද යන්නයි. විසුරුවා හරින ලද පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතරයක් ඉදිරියේ පැවැත්වෙන ඡන්ද විමසීමට ඉදිරිපත් විය හැකි නිසා නව පාර්ලිමේන්තුව ද පරණ වයින් දමන අලුත් බෝතලයක් වනු වැළැක්විය නොහැකි ය.

නව පාලන ක්‍රමයක් ගැන ජනතාව පසුගිය ජනාධිපතිවරණයේ දී තබා ගත් විශ්වාසය සහ බලාපොරොත්තුව සාක්ෂාත් කර ගැනිමට නම් නව පාර්ලිමේන්තුවට තේරී පත් වන නියොජිතයන් ද පැරණි අයගෙන් සහ එම ක්‍රමයෙන් සම්පුර්ණයෙන්ම වෙනස් විය යුතුය. එවැනි වෙනස්වීමක් ඡන්දදායකයන්ගේ හිසේ අත ගසා කරන දිව්රුමකින් සම්පූර්ණ වන්නේ නැත. කවර ආකාරයෙන් හෝ පාර්ලිමේන්තුවට රිංගා ගන්නා “මහජන නියෝජිතයන්ගේ” ඒකායන බලාපොරොත්තුව මැතිවරණයට වියදම් කළ මුදල සහ අනාගත ඡන්ද වැඩවලට මෙන්ම තමන්ගේත් තම සහචරයන්ගේත් නඩත්තුවට සරිලන මුදලක් හැකි ඉක්මණින් සොයා ගැනීම ය. මෙතෙක් පැවති පාලනයන් ඒ සඳහා පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කරන අයට අවස්ථා සලසා තිබිණ. මෙය පාර්ලිමේන්තු මංත්‍රීවරුන්ට පමණක් නොව පළාත් සභා සහ පළාත් පාලන ආයතනවල මහජන නියෝජිතයන් සම්බන්ධයෙන් ද ක්‍රියාත්මක වූ ‘වැඩ පිළිවෙළකි’

නව පාලන ක්‍රමයකට මුල පිරීමට නම් මෙම ක්‍රමය වෙනස් විය යුතුය. ඒ සඳහා ගත යුතු එකම පියවර විය යුත්තේ මහජන නියෝජිතයෙකු වීම නිසා දැනට ලබන වරප්‍රසාද සියල්ල ඉවත් කිරීම ය. මහජන නියෝජිතයන්ට හිමි විය යුත්තේ ඔවුන්ගෙන් වන සේවයට සරිලන අවම දීමනාවකි. විශ්‍රාම වැටුප් ගෙවීමේ අවශ්‍යතාවයක් නැත. එවැනි තත්වයක් යටතේ මහජන නියෝජිතත්වය ධන උල්පතක් කර ගැනීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් දේශපාලන පොරපිටියට පිවිසීම නතර වනු ඇත. එම පියවර ඉදිරි මැතිවරණයට නාම යෝජනා භාර දෙන සියලුම දේශපාලන පක්ෂ සිය ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශයට ඇතුළත් කර ගන්නේ නම් එය ජනතාවට ලබා දෙන සහතිකයකි.

දෙවැනිව සියලු පාලන බලතල පාර්ලිමේන්තුවට සහ විධායකයට පැවරීම පවතින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සංශෝධනයක් නොව එය සම්පූර්ණයෙන්ම බැහැර කර නව ව්‍යවස්ථාවක් ජනතා සහභාගිත්වයෙන් සම්පාදනය කළ යුතුය. පවතින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ආරම්භයේ දීම ජනතාවට අන්සතු කළ නොහැකි පරමාධිපත්‍යයක් හිමිවන බව සඳහන් වුවද එය ලියා ඇති කඩදාසිය තරම් හෝ නොවටනා දෙයකි. හිටපු අනුප්‍රාප්තික ජනාධිපති අධිකරණ බලතල පවා හෑල්ලුවට ලක් කරමින් ඒකාධිපතියෙකු වීමට තැත් කෙළේ මෙම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුළිනි. ඔහුගේ පූර්ව ගාමියෙකු වූ ජයවර්ධන මාමා පැවසු ආකාරයට මෙම ව්‍යවස්ථාවෙන් කළ නොහැකි වන්නේ ගැහැනියක පිරිමියෙකු කිරීම පමණි. එම න්‍යාය අනුව ජනතාවට ඇති පරමාධිපති බලයක් නැත.

මෙවැනි තත්වයක් වැළැක්විය හැකි වන්නේ ජනතාවට සෘජුවම වගකියන පාලන ක්‍රමයක් නිර්මාණය කිරීමෙන් පමණි. එවැනි පාලන ක්‍රමයක ජනතා පරමාධිපත්‍යය වසර පහකට වරක් සිදු කරන කතිරය ගැසීමට සීමා විය යුතු නොවේ. පාලකයන් ජනතා කැමැත්තට පිටු පා යන විට ජනතාවට එය නිවැරදි කිරීමට මැදිහත් විය හැකි ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදන තිබිය යුතුය.

තොරතුරු තාක්ෂණය පිමි ගණනින් වර්ධනය වී ඇති විසි එක්වැනි සියවසේ ජනතාව පාලනයෙන් දුරස්ථ කිරීම පහසු නොවේ. ජනතා කැමැත්තට පිටු පා මර්දනය තුළින් සිය පාලනය පවත්වා ගැනීමට ගත් උත්සාහයන් ඛේදජනක ලෙස අවසන් වූ ආකාරය අප අත්දැක ඇත්තෙමු.

ජනතාවාදී පාලනයක් ඇති කිරීමට ගන්නා පියවර මහා මැතිවරණයට පෙර ජනතාව අතට පත් කිරීම වෙනසක් කිරීමට දේශපාලකයන් කෙතරම් සූදානම් ද යන්න පැහැදිලි කිරීමකි.